SKKN Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở Lớp 4

 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
 PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 Tư duy sáng tạo có tầm quan trọng vô cùng đặc biệt đối với sự phát triển các 
nền văn minh của loài người. Tư duy sáng tạo không chỉ giúp con người giải quyết 
được các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống một cách thích hợp mà còn đảm bảo cho 
việc hiện thực hóa những năng lực tiềm tàng của mỗi cá nhân. 
 Mục tiêu giáo dục của nhiều nước trên thế giới đã được thay đổi theo hướng 
quan tâm dạy tư duy sáng tạo. Ở Việt Nam, giáo dục phổ thông có mục tiêu giúp 
học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ 
bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo. Như vậy, cùng với việc 
dạy tri thức, phát triển tư duy sáng tạo được xem là vấn đề quan trọng của giáo dục.
 Nghiên cứu cho thấy, nhiều học sinh chưa biết cách học, ghi kiến thức vào 
bộ não mà chỉ thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng không nhớ kiến thức trọng 
tâm. Chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự. Với cách này, chúng ta 
mới chỉ dùng một nửa bộ não - não trái, mà chưa sử dụng bên não phải, nơi giúp 
chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc... Tony Buzan đã đưa ra sơ đồ 
tư duy Mindmap để giúp mọi người sử dụng tối đa khả năng của bộ não.
 Nhằm giúp học sinh ghi nhớ kiến thức và phát triển tư duy, tôi đã chọn đề 
tài: “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4” để nghiên cứu.
 2. Mục đích nghiên cứu
 - Truyền cho học sinh niềm đam mê và hứng thú với việc học. 
 - Nêu bật những tích cực khi sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy- học và những 
ví dụ cụ thể giúp học sinh chủ động trọng việc lĩnh hội, ghi nhớ kiến thức. 
 3. Nhiệm vụ nghiên cứu
 - Xác định cơ sở lí luận, thực tiễn của đề tài.
 - Đề xuất một số biện pháp ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học ở lớp 4.
 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
 - Đối tượng nghiên cứu: học sinh lớp 4
 - Phạm vi nghiên cứu: Một số môn học ở lớp 4
 5. Phương pháp nghiên cứu
 - Phương pháp quan sát. Phương pháp phân tích.Phương pháp thực hành.
 PHẦN NỘI DUNG
 CHƯƠNG 1 : CƠ SỞ KHOA HỌC
 1.1. Cơ sở lí luận
 1.1.1 Đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 4
 Với học sinh lớp 4, tri giác phân tích được hình thành và phát triển mạnh. 
Tri giác bắt đầu mang tính xúc cảm, trẻ thích quan sát các sự vật hiện tượng có 
 1/10 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
lúng túng không biết nên hướng dẫn học sinh lập sơ đồ thế nào trong tiết học.
 - Việc ghi nhớ kiến thức mới nhiều khi còn là cô đọc – trò chép dẫn đến 
việc ghi nhớ kiến thức là thụ động, gượng ép, học sinh khó nhớ, mau quên. 
 - Hầu hết học sinh đều rất hứng với sơ đồ tư duy mà giáo viên đưa ra trong 
tiết học. Nhưng khi được yêu cầu tự tạo cho mình một sơ đồ tư duy, học sinh 
còn ngại với cách học mới nên khả năng vận dụng thực hành là chưa cao.
 Căn cứ vào các kết quả điều tra tìm hiểu thực tế nêu trên, tôi xin đưa ra một 
số ứng dụng về việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy – học ở lớp 4 như sau:
 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ ỨNG DỤNG CỦA SƠ ĐỒ TƯ DUY
 TRONG DẠY – HỌC Ở LỚP 4
 2.1. Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy học như thế nào?
 - Cho học sinh làm quen với sơ đồ tư duy bằng cách giới thiệu cho học sinh 
một số “sơ đồ” cùng với dẫn dắt của giáo viên để các em làm quen.
 - Tập “đọc hiểu” sơ đồ tư duy, sao cho chỉ cần nhìn vào sơ đồ tư duy bất kỳ 
học sinh có thể thuyết trình nội dung bài học theo mạch lôgic của kiến thức.
 - Hướng học sinh có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá 
 - Từ một chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn 
lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn  
 - Cho học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy trên giấy theo nhóm (cá nhân): 
 Xác định từ khóa Viết (vẽ) chủ đề trung tâm Vẽ các nhánh cấp 1, 
cấp 2, cấp 3 Thêm hình ảnh minh họa (nếu cần).
 - Sơ đồ tư duy có thể vẽ trên lớp hoặc về nhà hệ thống lại kiến thức đã học.
 2.2. Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong một tiết học như thế nào?
 - Học sinh lập sơ đồ tư duy theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của giáo viên.
 - Cá nhân (đại diện nhóm) lên thuyết minh về sơ đồ mà nhóm mình đã lập.
 - Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện sơ đồ tư duy. Giáo 
viên giúp học sinh hoàn chỉnh sơ đồ tư duy, dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
 - Củng cố kiến thức bằng một sơ đồ tư duy mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn 
hoặc một sơ đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh.
 2.3. Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy 
 - Nghĩ trước khi viết. Viết ngắn gọn. Viết có tổ chức
 - Viết lại theo ý của mình, chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý (nếu cần)
 - Không ghi lại cả đoạn văn dài hoặc nhiều ý vụn vặt không cần thiết.
 - Không dành quá nhiều thời gian để ghi chép. 
 2.4. Một số gợi ý khi tạo sơ đồ tư duy
 - Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh của chủ đề. Một hình ảnh có thể diễn 
đạt được cả ngàn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình. 
 3/10 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
 Ví dụ 2: Luyện từ và câu: Mở rộng vốn từ Ý chí- Nghị lực 
 Với những bài khác tôi cũng làm tương tự. Sau tiết học, tôi khuyến khích 
học sinh sáng tạo ra sơ đồ của mình để ghi nhớ nghĩa của một số từ Hán Việt. 
 Dưới đây là một số sản phẩm của học sinh:
 5/10 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
 Ví dụ 4: Với môn Khoa học
 2.5.2. Phương pháp Hình Ảnh (tự do): 
 Đây là phương pháp học sinh rất thích vì dường như nó rất hấp dẫn, gần 
gũi và vui vẻ. Đó là những hình ảnh thật 
trong thực tế được giáo việc cách điệu 
thành một mô hình kiến thức. Chúng ta 
khó mà nhớ nổi những gì chúng ta học là 
vì cách ghi chú truyền thống rất nhạt 
nhẽo, đơn điệu. Chúng ta sẽ tăng cường 
được sức mạnh của trí nhớ bằng cách tạo 
ra những ghi chú làm nổi bật thông tin. 
Chúng ta cũng có khuynh hướng ghi nhớ 
những sự việc buồn cười, khác thường, 
chúng ta thường hay nhớ được những sự 
việc mà chúng ta tưởng tượng ra. 
 Ví dụ 1 : Luyện từ và câu: Mở rộng vốn từ Sức khỏe.
 Để nhớ được các từ ngữ nói về một cơ thể khỏe mạnh: sau khi tìm được các 
từ : vạm vỡ, lực lưỡng, cân đối, rắn chắc, rắn rỏi, chắc nịch, cường tráng, dẻo 
dai, nhanh nhẹntôi giúp học sinh vẽ và xâu chuỗi thành câu chuyện vui : 
 Chuẩn bị cho kì thi sức khỏe, anh Vạm hay làm vỡ đồ nên gọi là (vạm vỡ) 
và anh Lực nhà bác Lưỡng (lực lưỡng) rủ nhau đi cân (cân đối). Hai anh gặp hai 
con rắn là rắn rỏi và rắn chắc, liền rút dây nịt (chắc nịch) ra quất con rắn, ai dè 
rút dây ra nên quần tụt, khó đánh rắn, hai anh phải nhờ đến anh Cường làm bánh 
tráng (cường tráng), bánh của anh nổi tiếng là dẻo dai. Ba anh đã hợp sức lại và 
chiến thắng hai con rắn một cách nhanh nhẹn.
 Học sinh rất vui và hứng thú khi cùng giáo viên khám phá câu chuyện với 
nội dung hài hước và sơ đồ sinh động; đồng thời các em đã thuộc bài ngay tại 
lớp, đặc biệt những em bình thường học bài rất chậm hôm nay cũng thuộc ngay, 
 7/10 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
 Ví dụ 1: Luyện từ và câu Mở rộng vốn từ : Trung thực – Tự trọng
 Ví dụ 2:Môn Khoa học, khi học bài tính chất của nước, giáo viên có thể sử 
dụng sơ đồ sau để giúp học sinh ghi nhớ kiến thức 
 2.5.4. Phương pháp Mặt Trời (phát triển vấn đề từ trên xuống).
 Phương pháp này được rất nhiều môn học hay ứng dụng, và là 
phương pháp dễ dùng với mọi nội dung.
 Ví dụ 1: Môn Địa lí – Thành phố Đà Lạt (chốt kiến thức cuối bài)
 Trên đây chỉ là 4 phương pháp cơ bản để vẽ lên một sơ đồ tư duy. Tôi nghĩ, 
với tính sáng tạo, chúng ta có thể tự làm cho mình nhiều phương pháp khác để 
gắn kết giữa tư duy và ghi nhớ giúp cho việc dạy-học sẽ đơn giản, hiệu quả hơn.
 9/10 “Sử dụng sơ đồ tư duy Mindmap trong dạy và học ở lớp 4”
 Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường Tiểu học Ngọc Lâm, đã 
trực tiếp sát sao chỉ đạo, hỗ trợ cũng như các đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong 
suốt quá trình thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này.
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Hà Nội, ngày 5 tháng 4 năm 2019
 Nguyễn Thị Cúc 
 11/10