SKKN Nâng cao chất lương dạy văn miêu tả cho học sinh Lớp 4

 I.PHẦN MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài:
 Môn Tiếng Việt Tiểu học là môn học quan trọng và chiếm số tiết nhiều nhất. 
Đây là môn học công cụ để phục vụ các môn khác, rèn luyện cho học sinh kỹ năng 
nghe, nói, đọc, viết. Trong đó phân môn Tập làm văn là quan trọng nhất dạy cho 
học sinh cách tư duy sáng tạo. Kết quả học tập phân môn này là thể hiện sự kết tinh 
của các phân môn khác như: Tập đọc, Chính tả, Luyện từ và câu. Môn Tập làm văn 
có tác dụng vô cùng to lớn bởi nó có thể diễn tả tất cả những gì con người nghĩ ra, 
nhìn thấy và cảm nhận được nhờ các giác quan. Đối với học sinh tiểu học thì phân 
môn Tập làm văn là một phân môn cực khó. Đặc biệt đối với học sinh lớp 4. Nếu ở 
lớp 2 và 3 các em chỉ được học văn nói, văn kể là chủ yếu, các em được hỏi đáp 
hoặc được kể theo một nội dung về một chủ điểm nhất định, chỉ cần diễn đạt ý trọn 
vẹn sắp xếp các ý thành một đoạn văn kể về một chủ điểm, chưa gò ép các em biết 
viết thành bài văn có đủ ba phần. Thì khi lên lớp 4, một bước ngoặt lớn yêu cầu 
các em từ những gì đã quan sát được về đồ vật, cây cối, con vật gần gũi quen 
thuộc buộc các em phải hình dung lại và sắp xếp ý thành dàn bài để viết thành 
những bài văn hoàn chỉnh. Bởi thế nên hầu hết các em chưa biết diễn đạt, liên kết 
câu văn thành một đoạn văn, liên kết đoạn văn thành một bài văn. Chưa biết chọn 
các bộ phận tiêu biểu, nổi bật của đồ vật, cây cối, con vật mình tả để tả. Chưa biết 
dùng từ ngữ gợi tả, gợi cảm. Hầu hết các em chỉ liệt kê những gì mình quan sát 
được một cách khô khan.
 Do đặc điểm tâm lí, học sinh tiểu học còn ham chơi, khả năng tập trung chú 
ý quan sát chưa tinh tế, năng lực sử dụng ngôn ngữ chưa phát triển tốt, dẫn đến khi 
viết văn miêu tả, học sinh còn thiếu vốn hiểu biết về đối tượng miêu tả,...hoặc 
không biết cách diễn đạt điều muốn tả. Đối với giáo viên đây cũng là loại bài khó 
dạy. Giáo viên còn thiếu linh hoạt trong vận dụng phương pháp và chưa sáng tạo 
trong việc tổ chức các hoạt động học tập của học sinh. Vì vậy, không phải giờ dạy 
văn miêu tả nào cũng đạt hiệu quả như mong muốn, và không phải giáo viên nào 
cũng dạy tốt văn miêu tả. Việc tìm tòi phương pháp để hướng dẫn học sinh quan 
sát, tìm ý, lập dàn ý, tưởng tượng,...còn nhiều hạn chế
 Nắm được những điểm yếu mà các em còn vấp phải, tôi đã trăn trở tìm giải 
pháp làm thế nào để các em khắc phục được những khó khăn đó, làm sao để các 
em làm được bài văn đủ phần, đủ ý, diễn tả một cách sinh động, hấp dẫn, Làm 
sao để các em có hứng thú trong khi làm bài vănVì thế tôi đã mạnh dạn chọn và 
nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm:"Nâng cao chất lương dạy văn miêu tả cho 
học sinh lớp 4 ở trường Tiểu học Quang Trung'' rất mong được sự giúp đỡ của 
các nhà chuyên môn và các bạn đồng nghiệp. 
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:
*Mục tiêu:
 1 1.Cơ sở lý luận :
 Văn miêu tả là một trong những thể loại văn rất quen thuộc và phổ biến 
trong cuộc sống cũng như trong các tác phẩm văn học. Đây là loại văn có tác dụng 
rất lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc 
quan sát và khả năng nhận xét, đánh giá của con người. Với đặc trưng của thể loại 
đó, những bài văn miêu tả làm cho tâm hồn, trí tuệ người đọc thêm phong phú, 
giúp ta cảm nhận được văn học và cuộc sống một cách tinh tế hơn, sâu sắc hơn. 
Chính vì thế, văn miêu tả được đưa vào nhà trường từ rất lâu và ngay từ bậc Tiểu 
học. Đề tài của văn miêu tả với các em là những gì gần gũi, thân quen với thế giới 
trẻ thơ, các em có thể quan sát được một cách dễ dàng, cụ thể như: chiếc cặp, cái 
bàn, những vườn cây ăn quả mình yêu thích, những con vật nuôi trong nhà. Với 
học sinh lớp 4, chủ yếu là các em viết được một bài văn miêu tả ngắn.
 Chương trình Tiếng Việt mới lấy quan điểm dạy giao tiếp làm định hướng 
cơ bản. Phân môn Tập làm văn cũng được xây dựng trên quan điểm đó. Dạy Tập 
làm văn lấy giao tiếp làm môi trường và phương pháp, lấy việc phục vụ giao tiếp 
làm nhiệm vụ và mục đích.
 Nội dung chương trình Tập làm văn lớp 4 được xây dựng dưới dạng hệ 
thống các bài tập. Học sinh sẽ tự làm bài dưới sự tổ chức, hướng dẫn, góp ý của 
giáo viên để phát triển kĩ năng nói và nghe. Đây chính là cơ sở giúp học sinh mở 
rộng vốn từ, phát triển tư duy hình tượng và tư duy lôgic; trau dồi kĩ năng sản sinh 
văn bản.
 Cùng với sự đổi mới về nội dung là sự đổi mới về phương pháp dạy học. Đó 
là sự phối hợp hợp lí giữa các phương pháp dạy học truyền thống với các phương 
pháp dạy học hiện đại nhằm đưa người học vào các tình huống giao tiếp, tạo cho 
các em môi trường giao tiếp cụ thể. Từ đó, hình thành và phát triển 4 kĩ năng nghe, 
nói, đọc, viết.
 Việc đổi mới về nội dung và phương pháp dạy Tập làm văn như hiện nay là 
tương đối đúng đắn, phù hợp với nước ta trong thời kì đổi mới, phù hợp với xu thế 
phát triển của khu vực và trên thế giới. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu đề ra đòi 
hỏi sự nỗ lực của các nhà sư phạm, các giáo viên và tất cả học sinh tiểu học.
2.Thực trạng vấn đề nghiên cứu
 Dạy Tập làm văn ở tất cả các khối nói chung đều chưa đạt kết quả tốt, phần lớn 
số giáo viên khi được hỏi đều cho rằng Tập làm văn là tiết khó dạy, khó thành công.
 Chất lượng của các giờ Tập làm văn nói chung đều đạt kết quả chưa cao. 
Điều tra học sinh ở lớp 4 ở trường tiểu học Quang Trung thấy bài viết của các em ít 
có sự sáng tạo, hay rập khuôn theo một mô típ sẵn có nào đó, có những bài làm 
không giống bài văn mà giống một bài khoa học hoặc trình bày, sắp xếp ý lộn xộn.
Kết quả điều tra một bài viết ở lớp 4A6 trường Tiểu học Quang trung năm học 
2018 - 2019.
 3 Đặc điểm tâm lí học sinh tiểu học có tâm hồn trong sáng, thơ ngây, giàu cảm 
xúc và sức sáng tạo. Thế giới của các em là thế giới cổ tích. Những đồ vật, con vật, 
cây cối là những người bạn thân thiết, gần gũi mà các em có thể tâm tư, chia sẻ 
tình cảm của mình. Đặc điểm tâm lí này rất thuận lợi cho việc khơi gợi ở các em 
những cảm xúc miêu tả bất ngờ thú vị,
*Khó khăn
 Lên lớp 4, các em mới bắt đầu học cách lập dàn ý, dựng đoạn và viết thành 
bài văn hoàn chỉnh. Hơn nữa, khả năng ngôn ngữ của các em còn hạn chế, nhất là 
với học sinh ở trường nông thôn. Mỗi bài văn miêu tả hay lại đòi hỏi khả năng 
tưởng tượng và sử dụng ngôn ngữ diễn đạt thật sinh động. Thực tế cho thấy, đa số 
học sinh lớp 4 viết văn miêu tả chưa hay hoặc sắp xếp ý còn lộn xộn, lủng củng, 
hình ảnh trong bài văn chưa gợi tả, ít liên tưởng hoặc chỉ là sao chép một cách 
sống sượng bài văn mẫu. Vậy nguyên nhân tại đâu? Đó là điều trăn trở của tôi 
cũng như các giáo viên khác trong khối. Chính vì vậy, trong quá trình giảng dạy, 
tôi đã luôn tìm tòi, tham khảo tài liệu, trao đổi với đồng nghiệp để đưa ra những 
giải pháp tối ưu nhất để phục vụ quá trình giảng dạy.
*Giải pháp 1: Lựa chọn cách dạy phù hợp để giúp nâng cao chất lượng Tập 
làm văn lớp 4 phần văn miêu tả.
 Ngay từ lớp 2, khi tập quan sát để trả lời câu hỏi, các em đã bắt đầu làm quen 
với văn miêu tả. Việc cho các em tiếp xúc với văn miêu tả sớm như vậy đã góp phần 
nuôi dưỡng tình yêu của các em với thế giới xung quanh, với thiên nhiên, góp phần 
giáo dục tình cảm thẩm mĩ, góp phần phát triển ngôn ngữ ở trẻ... Học văn miêu tả 
các em có thêm điều kiện để tạo nên sự thống nhất giữa tư duy và tình cảm, ngôn 
ngữ và cuộc sống, con người với thiên nhiên, với xã hội để gợi ra những tình cảm, 
xúc cảm, ý nghĩ cao thượng, đẹp đẽ... Cho các em tiếp xúc với thế giới xung quanh, 
với thiên nhiên là con đường hiệu quả nhất để giáo dục học sinh phát triển ngôn ngữ. 
Đến lớp 3, văn miêu tả được học không nhiều song trong chương trình phân môn 
Luyện từ và câu đã chú trọng rèn luyện các kiểu câu theo mẫu nhất định và chú 
trọng dạy các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hoá. Đó là những bước chuẩn bị 
quan trọng cho việc dạy văn miêu tả ở lớp 4.
 Văn miêu tả được dạy ở lớp 4 trong 30 tiết (7 tiết ở học kì I, 23 tiết ở học kì 
II). Sau bài mở đầu Thế nào là miêu tả ? (tuần 14) giúp học sinh có khái niệm về 
miêu tả nói chung, các em lần lượt đi sâu vào từng kiểu bài cụ thể: miêu tả đồ vật, 
miêu tả cây cối, miêu tả con vật. Trong mỗi kiểu bài nói trên, học sinh đều được 
rèn luyện các kĩ năng cơ bản: quan sát đối tượng miêu tả, lựa chọn và sắp xếp ý để 
miêu tả, xây dựng đoạn văn và bài văn miêu tả. So với các bài tập về miêu tả đơn 
giản ở lớp 2, lớp 3 (nói, viết thành đoạn văn ngắn), học sinh lớp 4 đã bắt đầu được 
học một cách tương đối có hệ thống về kĩ năng xây dựng văn bản hoàn chỉnh (gồm 
3 phần: mở bài, thân bài và kết bài). Do đó, để dạy tốt loại văn miêu tả, giáo viên 
 5 
 Gốc dừa – Thân dừa(vùng đất cát) Ngọn dừa – lá dừa
 Quả dừa Cùi dừa
 *Có thể kết hợp tả từng bộ phận với quá trình phát triển của cây, ta có thể 
đưa ra các hình ảnh sau:
 7 Mùa đông, cây trơ trụi, khẳng khiu. Xuân sang, cây đâm chồi,nảy lộc.
 Hè đến cành lá xum xuê 
 Quả chi chít cành trên,cành dưới Quả lớn nhanh như thổi
 Tuy nhiên cần lưu ý HS trong thực tế nhiều loài cây mùa đông không rụng lá 
mà xanh quanh năm
 Bài tập 4 - SGK trang 82, tập 2 “Em hãy viết kết bài mở rộng cho một trong các 
đề tài dưới đây:
 a) Cây tre ở làng em.
 b) Cây tràm ở quê em.
 c) Cây đa cổ thụ ở đầu làng. ”
 9 Bài: Luyện tập miêu tả cây cối – SGK trang 83, tập 2“ Tả một cây có bóng mát( 
hoặc cây ăn quả, cây hoa) mà em yêu thích.”Đối với bài này, tôi đã cho các em 
thấy sự đa dạng, phong phú của các loại cây. Từ đó, các em sẽ lựa chọn cây để 
miêu tả theo ý thích: Ví dụ:
Cây hoa bằng lăng Cây bàng về mùa đông
 Cây bàng về mùa hè Cây phượng về mùa hè 
 Còn về dạng bài: Miêu tả con vật
 Tùy theo yêu cầu của từng bài mà tôi đã đưa ra những hình ảnh hay những 
thước phim về những con vật cũng như những hoạt động của chúng cho phù hợp.
Ví dụ :1) Tả con vật nuôi trong nhà:
 11 
 Chim công múa Khỉ
 Hổ
3) Tả con vật em nhìn thấy trên đường:
 Con trâu Thỏ nâu
 Lựa chọn và sắp xếp ý để miêu tả
 - Chọn được những nét nổi bật của đối tượng để miêu tả rõ ràng, đầy đủ.
 - Sắp xếp ý một cách hợp lí theo ba phần của bài văn miêu tả :
 13 b) Tả cây cối: Thường dùng nhiều từ ngữ gợi tả hình dạng, màu sắc, hương 
thơm, mùi vị; có thể sử dụng biện pháp liên tưởng, so sánh để gợi ra hình ảnh cây 
cối ở thời kì phát triển hay mùa khác nhau (cây cối ở thời điểm hiện tại so với 
trước đây và tương lai sau này).
 c) Tả con vật: Thường dùng nhiều từ ngữ gợi tả hình dạng, màu sắc, âm 
thanh; từ ngữ chỉ hoạt động, trạng thái của con vật; có thể sử dụng biện pháp liên 
tưởng, so sánh hay nhân hoá để miêu tả cho sinh động và bộc lộ mối quan hệ gần 
gũi với con người.
Giải pháp 2: Cho học sinh tự lập dàn ý chi tiết và trình bày miệng dàn ý trước 
khi viết văn nhằm rèn kĩ năng tạo lập văn bản (liên kết câu tạo thành đoạn, bài)
 - Giáo viên cần hướng dẫn học sinh trình bày bố cục của văn bản (tức là sự 
xếp đặt, trình bày các phần để tạo nên một nội dung hoàn chỉnh: miêu tả theo trình 
tự thời gian hay không gian) bằng câu hỏi dẫn dắt: Em cần trình bày bài viết của 
mình như thế nào? (Trình bày theo mấy phần? Đó là những phần nào ?)
 - Hướng dẫn học sinh xác định đúng nội dung của từng phần (mở bài, thân 
bài và kết bài)
 Biện pháp này là bước cơ bản giúp học sinh viết được một bài văn miêu tả 
có chất lượng. Sau khi học sinh đã có một vốn từ Tiếng việt nhất định liên quan 
đến yêu cầu của bài tập, giáo viên cho học sinh lập dàn ý chi tiết và trình bày 
miệng dàn ý vừa lập giáo viên giúp học sinh sửa lỗi dùng từ, đặt câu, diễn đạt,... để 
hoàn thiện những ý cơ bản nhất theo yêu cầu của đề bài.
 Ví dụ với đề bài “Tả chiếc cặp sách của em” (SGK TV4, T2, trang 18), giáo 
viên cần hướng dẫn học sinh lập được một dàn ý chi tiết như sau:
* Mở bài (trực tiếp hay gián tiếp)
 - Mở bài trực tiếp: Vào đầu năm học mới, mẹ mua cho em một chiếc cặp 
xinh xắn.
 - Mở bài gián tiếp: Cũng như bao đứa bạn cùng lớp, ngày khai trường là 
ngày mà em mong chờ nhất. Trước ngày khai trường, mẹ đã mua cho em đủ sách 
vở và đồ dùng học tập. Trong số đó, ấn tượng nhất là chiếc cặp sách mà mua về từ 
Thủ đô Hà Nội....
* Thân bài :
 - Hình dáng, kích thước: chiếc cặp hình chữ nhật, dài khoảng hai gang tay, 
rộng một gang tay, ...
 - Cặp vừa có quai đeo, vừa có quai xách nên rất tiện
 - Màu sắc: Bao trùm chiếc cặp là một màu xanh lơ (xanh nhạt, xanh đậm, ..) 
với đường viền màu đỏ (màu đỏ viền đen, ...)
 - Chất liệu: Cặp được làm bằng sợi ni lông tổng hợp nên không thấm nước, 
bền và đẹp
 15