Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong môn Tập làm văn Lớp 4

 Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn lớp bốn
 MỤC LỤC 
 TT Nội dung Trang 
 Mục lục 1
 Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
 I Đặt vấn đề 2
 II Mục đích nghiên cứu 2
 Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 I Cơ sở lý luận của vấn đề 3
 II Thực trạng vấn đề nghiên cứu 3
 II Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 4
 1 Xác định thể loại văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn
 2 Hình thành cấu trúc bài văn
 3 Quan sát, lựa chọn từ ngữ và bộc lộ cảm xúc 
 4 Tổ chức dạy học
 5 Kinh nghiệm cụ thể qua các dạng văn miêu tả
 IV Tính mới của giải pháp
 V Hiệu quả của SKKN
 Phần thứ ba: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
 I Kết luận 23
 II Kiến nghị 24
 Tài liệu tham khảo 26
 - 1 -
Giáo viên: Đoàn Thị Thanh Thủy- Trường Tiểu học Trần Phú - Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn lớp bốn
cho con người, mọi người ra đời đều mạnh dạn giao tiếp, biết nói biết viết, biết 
cảm nhận cái hay cái đẹp.Văn miêu tả giúp các em mở rộng vốn từ, nhìn nhận 
thế giới xung quanh một cách đúng đắn hơn, phát triển tư duy, tâm hồn, cảm xúc 
trong sáng cho các em, hình thành nhân cách cho học sinh làm cho các em thấy 
yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước và tự ý thức được cần mang sức lực, trí 
tuệ của mình góp phần xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp hơn.
 Học tốt văn miêu tả giúp học sinh cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong 
thiên nhên từ đó có ý thức bảo vệ thiên nhiên. Từ đó, các em sẽ có những cách 
sống cách giao tiếp, ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức.
 Dạy văn miêu tả có hiệu quả là giúp học sinh hiểu được thế nào là miêu 
tả, biết cách miêu tả sự vật, cảm nhận được cái đẹp của sự vật cần tả từ đó viết 
được bài văn miêu tả giàu hình ảnh, đầy cảm xúc và mang tính nhân văn sâu sắc. 
Nó giúp người đọc hình dung ra sự vật, sự việc một cách sinh động, cụ thể trong 
cuộc sống. 
 II. Thực trạng vấn đề
 Trong văn miêu tả lại được phân ra gồm các phần : Miêu tả đồ vật, miêu 
tả cây cối và miêu tả con vật. Mặc dù đây là những đối tượng miêu tả khá quen 
thuộc, gần gũi với cuộc sống đời thường song các em lại thiếu vốn ngôn ngữ để 
diễn tả những điều mình quan sát được mà quan sát có một vai trò rất quan 
trọng. Văn miêu tả gắn chặt với tâm hồn, cũng như với óc quan sát tinh tế của 
con người. Chính những kết quả quan sát đã đem lại cho học sinh những cảm 
nhận về sự vật hiện tượng cần miêu tả. 
 Chương trình tập làm văn từ lớp Ba chuyển sang lớp Bốn có nhiều điểm 
khác nhau hoàn toàn : Từ trả lời câu hỏi để viết đoạn văn sang quan sát tìm ý và 
lập dàn bài rồi viết bài văn hoàn chỉnh nên học sinh còn lúng túng khi tự quan 
sát và viết bài theo cấu trúc các em thường dựa vào bài văn mẫu một cách rập 
khuôn máy móc. Quy trình quan sát và mô tả sự vật theo sự cảm nhận của mình 
chưa được tự tin. Một số em xác định thể loại văn còn lúng túng, lạc đề, dùng từ 
ngữ để miêu tả chưa phù hợp với sự vật cần quan sát, hình ảnh sự vật chưa sinh 
động. Một số em chưa thể hiện được cảm xúc tình cảm của mình.
 Trình độ tiếp thu của học sinh không đồng đều, một bộ phận không nhỏ 
học sinh chưa tự giác trong việc tiếp thu kiến thức dẫn đến chất lượng chưa cao. 
Sự tương tác trong học tập giữa trò với thầy, giữa trò với trò còn yếu.
 * Kết quả khảo sát trước khi thực hiện đề tài : 
 Có kĩ năng viết văn tốt, Đúng bố cục, Chưa có bố 
 Năm học, Tổng 
 đúng thể loại, đúng bố từ ngữ chính cục, dùng 
 lớp số học 
 cục cấu trúc chặt chẽ có xác, chưa sử từ ngữ chưa 
 sinh
 cảm xúc, giàu hình ảnh, dụng hình ảnh chính xác, 
 - 3 -
Giáo viên: Đoàn Thị Thanh Thủy- Trường Tiểu học Trần Phú - Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn lớp bốn
 2. Hình thành cấu trúc bài văn
 Để học sinh nắm cấu trúc bài văn giáo viên cần phân tích kĩ cấu trúc các 
bài văn xuôi trong các giờ tập đọc để sang giờ tập làm văn các em tìm ra được 
điểm chung về cấu trúc của một bài văn nói chung và văn miêu tả nói riêng
 Giáo viên hướng dẫn học sinh phân tích cấu tạo bài văn mẫu. Từ bài văn 
mẫu học sinh nhận ra được cấu trúc bài văn miêu tả
 Ví dụ : phân tích đoạn văn ‘‘Cái cối tân’’1, tr.144-145, 
 Yêu cầu học sinh đọc bài văn, chia đoạn bài văn (4 đoạn). Nêu nội dung 
mỗi đoạn.
 Yêu cầu học sinh tìm phần mở bài, kết bài của đoạn văn, phần mở bài, kết 
bài nói lên điều gì ? Các phần mở bài kết bài đó giống với cách mở bài kết bài 
nào đã học ? Phần thân bài tả cái cối theo trình tự như thế nào ?
 Sau khi hướng dẫn học sinh phân tích, thảo luận thì yêu cầu học sinh tự 
rút ra cấu trúc bài văn miêu tả đồ vật gồm có ba phần là mở bài, thân bài và kết 
bài. Có thể mở theo kiểu trực tiếp hay gián tiếp.và kết bài theo kiểu mở rộng 
hoặc không mở rộng. Trong phần mở bài cần thể hiện được sự vật cần tả sao cho 
nó xuất hiện sự vật một cách tự nhiên và giàu cảm xúc. Trong phần thân bài, 
trước hết, nên tả bao quát toàn bộ đồ vật rồi tả những bộ phận có đặc điểm nổi 
bật. Trong phần kết bài cần phải bộc lộ tình cảm, cảm xúc của người viết.
 Tương tự như vậy, giáo viên hướng dẫn học sinh rút ra cấu trúc bài văn 
miêu tả cây cối, con vật. Tuy cấu trúc mỗi bài văn miêu tả đều có ba phần nhưng 
với mỗi loại lại có những điểm khác nhau rõ ràng và riêng biệt, nó còn phụ 
thuộc vào quá trình quan sát sự vật. 
 Hướng dẫn học sinh sắp xếp ý và lập dàn ý :
 Khi sắp xếp ý, cần hướng dẫn học sinh :
 + Sắp xếp theo trình tự thời gian : Cái gì xảy ra trước thì tả trước, cái gì 
xảy ra sau thì tả sau.
 + Sắp xếp theo trình tự không gian : Tả từ xa đến gần, từ ngoài vào trong, 
từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên, tả từng bộ phận...
 Đây chính là bước các em sẽ lựa chọn để xây dựng vào dàn ý.
 Một bước không thể thiếu trong viết văn miêu tả là lập dàn ý và viết đoạn 
văn trên dàn ý đã lập và trình bày bài văn. Dựa trên kiến thức đã học về phân 
môn Chính tả để yêu cầu học sinh nhắc lại cách trình bày đoạn văn sau đó, giáo 
viên hướng dẫn các em trình bày theo bố cục của bài văn. Khi hết mỗi đọan cần 
 - 5 -
Giáo viên: Đoàn Thị Thanh Thủy- Trường Tiểu học Trần Phú - Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn lớp bốn
cảm xúc của mình vào từng câu văn. Làm thế nào để học sinh có thể viết ra 
được những cái mà mình đã quan sát ? Để làm được điều này, giáo viên cần 
cung cấp cho học sinh một vốn từ ngữ gợi hình ảnh, phong phú và đa dạng. Việc 
cung cấp vốn từ này không chỉ được làm trong giờ Tập làm văn mà còn được 
rèn luyện chủ yếu trong các tiết Luyện từ và câu. Muốn vậy, giáo viên xây dựng 
hệ thống câu hỏi để học sinh quan sát. 
 Ví dụ : Quan sát cây Sầu riêng : Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát 
 + Quan sát bên ngoài : Nhìn từ xa cây như thế nào ? Lại gần, cây cao thế 
nào? Thân to bằng cái gì ? Vỏ cây khi em sờ vào cảm giác gì ? 
 + Quan sát bên trong là quan sát có so sánh, suy nghĩ và cảm xúc.
 + Quan sát bên trong : Bổ quả sầu riêng ra em thấy cơm nó thế nào ? Ăn 
vào em có cảm giác gì ? Ngửi thấy hương thơm của nó giống mùi thơm của loại 
hoa nào hay sự vật quen thuộc nào ? Em hãy so sánh vị ngọt, mùi thơm của nó 
với các sự vật khác mà em biếtTình cảm của em đối với cây sầu riêng như thế 
nào ?
 + Quan sát phải gắn liền với so sánh và tưởng tượng :
 Giáo viên mô tả một cây hay cây hay một cảnh vât và yêu cầu học sinh 
nhắm mắt lại hình dung cây đó hoặc cảnh vật đó theo sự mô tả của cô giáo.
 Khi hướng dẫn học sinh quan sát, giáo viên cần hướng dẫn học sinh phát 
hiện ra những nét giống nhau giữa các sự vật hiện tượng. Hay nói cách khác, khi 
quan sát, học sinh phải hình dung được trong đầu xem hình ảnh mình vừa quan 
sát được giống với những hình ảnh nào mà mình và mọi người đã biết.
 Ví dụ : Khi hướng dẫn học sinh quan sát cây bàng, tôi có thể đặt ra hệ 
thống câu hỏi giúp học sinh liên tưởng và so sánh :
 Khi nhìn từ xa trông cây như thế nào ? Cây cao bằng chừng nào ? Dáng 
cây ra sao ? Rễ cây trên mặt đất trông như thế nào ? Nhìn rễ cây em có liên 
tưởng đến hình ảnh gì ? Màu sắc của lá có thay đổi theo mùa không ? Thân cây 
thay đổi thế nào ?...
 Với hệ thống câu hỏi như trên, học sinh không những viết ra những điều 
mình quan sát được mà còn có thể viết ra những câu văn giàu hình ảnh.
 Ngoài ra, tôi còn có thể đọc cho học sinh nghe những đoạn văn, đoạn thơ 
có nhiều hình ảnh so sánh và liên tưởng hay để học sinh tham khảo.
 Từ đoạn văn tham khảo, tôi yêu cầu học sinh chỉ ra những hình ảnh hay 
trong bài, các biện pháp nhân hóa, so sánh trong bài mà tác giả đã tưởng tượng. 
Những câu văn nào bọc lộ được tình cảm của tác giả. Để thể hiện cảm xúc người 
 - 7 -
Giáo viên: Đoàn Thị Thanh Thủy- Trường Tiểu học Trần Phú - Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn lớp bốn
lời các câu hỏi sau đó cử các nhóm trưởng tới các nhóm kiểm tra quá trình quan 
sát.Để học sinh giàu cảm xúc, giàu hình ảnh thì tôi tổ chức cho học sinh tham 
quan các cảnh vật : Như ngắm cây trong sân trường, ngắm cảnh hoa ngày Tết, 
thăm các khu di tích lịch sử,
 Mỗi khi Tết đến, trước cổng trường tôi bán rất nhiều cây cảnh, tôi tổ chức 
cho các em ra ngắm những cây cảnh đó và yêu cầu các em mô tả lại một số dáng 
cây cùng loại, rồi trình bày cảm xúc của mình về các loại cây. Sau khi ngắm hoa 
các em đều thấy được nét đẹp riêng, sự tài hoa của của những nghệ nhân.
 5. Kinh nghiệm cụ thể qua các dạng văn miêu tả 
 5.1. Tả đồ vật 
 Xác định đồ vật cần tả : Yêu cầu học sinh phải xác định được đề bài yêu 
cầu tả cái gì. Trọng tâm của đề bài, lựa chọn đồ vật cần tả sao cho phù hợp với 
đề bài và gần gũi các em trọng cuộc sống.
 Quan sát đồ vật
 Để học sinh miêu tả được đồ vật, giáo viên cần hướng dẫn học sinh quan 
sát đồ vật, định hướng cho học sinh quan sát.
 Giáo viên yêu cầu học sinh chuẩn bị đồ vật và đưa ra để quan sát. Sau khi 
quan sát giáo viên yêu cầu học sinh mô tả lại những gì mình quan sát được và 
nói rõ mình quan sát bằng những giác quan nào ? Ví dụ bằng mắt, sờ vào cảm 
thấy thế nào, nghe được những âm thanh đó như thế nào ?
 Ví dụ : Hướng dẫn học sinh quan sát đồ chơi là con gấu bông
 Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát bao quát về chất liệu làm con gấu, 
hình dáng con gấu, màu sắc của nó, các bộ phận của con gấu, Con gấu bông 
thường được làm bằng gì ? Sờ vào em có cảm giác thế nào ? Tình cảm của em 
đối với con gấu.
 Cần thiết nhất là học sinh sau khi quan sát phải mô tả lại sự vật đó trước 
bạn bè và trước lớp để các em mạnh dạn giao tiếp và sau đó được bạn bè và thầy 
cô giáo chỉnh sửa để các em có kinh nghiệm cho lần quan sát sau.
 Khi phân tích cấu tạo bài “Cái trống trường”1, tr.145-146, để tìm ra bố 
cục và hướng dẫn học sinh nhận ra cái hay của bài văn, giáo viên cần cho học 
sinh ra quan sát kĩ cái trống của trường mình và yêu cầu học sinh mô tả cái trống 
theo sự quan sát của mình rồi đối chiếu với bài văn mẫu.
 Hướng dẫn quan sát các sự vật :
 - 9 -
Giáo viên: Đoàn Thị Thanh Thủy- Trường Tiểu học Trần Phú -