SKKN Một số phương pháp dạy Lịch sử Lớp 4 theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh

 PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
 Môn Lịch sử ở tiểu học nói chung cũng như môn Lịch sử ở lớp 4 nói riêng 
đều nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về một số sự kiện, hiện 
tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu theo dòng thời gian của lịch sử Việt Nam từ 
buổi đầu dựng nước cho tới ngày nay. Dạy môn Lịch sử là bước đầu hình thành 
cho học sinh các kĩ năng quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu 
lịch sử từ các nguồn thông tin khác nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học 
tập, trình bày kết quả bằng lời nói, hình vẽ, sơ đồ, vận dụng các kiến thức đã 
học vào thực tiễn đời sống. Môn Lịch sử góp phần bồi dưỡng ở học sinh những 
thái độ và thói quen: ham học hỏi, tìm hiểu để biết các kiến thức về Lịch sử dân 
tộc Việt Nam, tôn trọng các di tích văn hóa và tìm hiểu thêm về lịch sử thế giới. 
Việc sử dụng phương pháp dạy học (PPDH) giống như đồ nghề của người thợ 
mộc, chúng đều bình đẳng với nhau. Việc sử dụng chúng tùy vào mục đích và 
khả năng của người dạy và học, tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể: Đối tượng học 
sinh, thiết bị dạy học và không khí học tập. Trong thực tiễn không một giáo viên 
có kinh nghiệm nào lại sử dụng đơn điệu một phương pháp trong hoạt động dạy 
học của mình. Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật phối hợp các PPDH trong một 
bài dạy của một người giáo viên.
 Qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi băn khoăn suy nghĩ phải làm gì và làm 
thế nào để các em có hứng thú học tập nhất là đối với phân môn lịch sử. Chính 
vì vậy tôi nhận thấy cần phải có những biện pháp thiết thực và hữu hiệu để tăng 
cường tính tích cực hóa học tập của học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức 
môn này, hình thành nhân cách cho mỗi học sinh hiểu và yêu thương, kính 
trọng, tôn vinh các anh hùng dân tộc, yêu quý tôn trọng các chiến công hiển 
hách hào hùng của ông cha ta, các di tích lịch sử lừng danh thế giới. Từ đó tăng 
thêm lòng yêu quê hương đất nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ tổ quốc 
Việt Nam. Đó cũng chính là lí do thúc đẩy tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài: 
“Một số phương pháp dạy Lịch sử lớp 4 theo hướng tích cực hóa hoạt động 
học tập của học sinh” nhằm thay đổi cách thức, phương pháp học tập của học 
 1/10 PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận và thực tiễn
 Chương trình Lịch sử lớp 4 giúp học sinh có những kiến thức cơ bản, thiết 
thực về những sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu, phản ánh những vấn đế về sự 
phát triển các giai đoạn lịch sử, những thành tựu trong sự nghiệp dựng nước và 
giữ nước của dân tộc ta khoảng 700 năm trước Công Nguyên đến buổi đầu thời 
Nguyễn năm 1858.
 Về nội dung chương trình Lich sử lớp 4, mỗi bài học là một sự kiện, hiện 
tượng hay nhân vật lịch sử tiêu biểu của một giai đoạn lịch sử nhất định. Sự 
chọn lọc như vậy nhằm đảm bảo mục tiêu phù hợp với thời lượng dành cho môn 
học cũng như trình độ nhận thức của học sinh. Nhưng thực tế cho thấy học sinh 
tiếp thu kiến thức lịch sử còn chậm bởi những khó khăn sau:
 Về phía giáo viên:
 Ở các lớp 1, 2, 3 các em chỉ học môn Tự nhiên – xã hội, lên lớp 4 các em 
mới được làm quen với các môn: Khoa học, Lịch sử và Địa lí, chính vì vậy một 
số giáo viên còn ít kinh nghiệm khi dạy môn Lịch sử. Ngoài ra còn một số giáo 
viên quan niệm Lịch sử không phải là môn học chính mà chỉ chú trọng vào hai 
môn Toán và Tiếng Việt. Chính vì vậy, kiến thức Lịch sử của các em đã bị hổng 
ngay từ lớp dưới.
 Giáo viên chưa biết cách hướng dẫn cho các em thực hành trên bản đồ, 
lược đồ và tranh ảnh hoặc chưa sử dụng đúng lúc, đúng chỗ các phương tiện dạy 
học. Việc sưu tầm tài liệu về những sự kiện, nhân vật lịch sử của địa phương có 
liên quan đến tiết dạy còn hạn chế. Nôi dung mỗi bài học Lịch sử đề cập tới một 
sự kiện hay môt nhân vật tiêu biểu của một giai đoạn, việc giới thiệu bài cũng 
hết sức quan trọng vì nó là một sự chuyển tiếp giữa các sự kiện hoặc nhân vật có 
liên quan. Tuy nhiên vẫn còn một số giáo viên chưa đầu tư các kiến thức liên 
quan đến bài giảng, chưa biết sử dụng những tư liệu có liên quan đến bài giảng 
để giới thiệu dẫn dắt lôi cuốn học sinh một cách hấp dẫn vào bài mới.
 Việc quan sát biểu đồ, lược đồ cũng không kém phần quan trọng vì kênh 
hình gây cho học sinh nhiều hứng thú trong học tập, nhưng đôi khi giáo viên còn 
 3/10 cách vững chắc hơn chứ không phải là những bài giảng nhàm chán thiếu 
hấp dẫn.
 Phương pháp dạy và học bây giờ là hạn chế tối đa việc học thuộc lòng. Để 
học sinh dễ hiểu, dễ nắm được những sự kiện, thời gian lịch sử, cần rèn cho học 
sinh kĩ năng đọc và phân tích tư liệu. Ví dụ: Các kênh chữ nhỏ trong bài, giáo 
viên yêu cầu học sinh đọc thầm, phân tích, giúp các em hiểu những thông tin do 
kênh chữ nhỏ cung cấp trước khi đi vào tìm hiểu những sự kiện qua kênh chữ 
lớn. Giáo viên dựa vào các câu hỏi trong sách giáo khoa ở giữa bài và cuối bài 
chuẩn bị hệ thống câu hỏi phù hợp, vừa sức giúp cho các em phát huy khả năng 
nói. 
 Ví dụ ở bài: “Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (năm 938)” 
 Các em muốn biết nguyên nhân nào có trận Bạch Đằng thì các em phải 
đọc thầm kênh chữ nhỏ và nắm được thông tin ở đầu bài.
 Hoặc bài: “Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân” 
 Để biết được tình hình nước ta sau khi Ngô Quyền mất, các em đọc thầm 
kênh chữ nhỏ nắm chắc nội dung kênh chữ sau đó trả lời câu hỏi: 
 Sau khi Ngô Quyền mất tình hình nước ta như thế nào? (Sau khi Ngô 
Quyền mất triều đình lục đục, tranh nhau ngai vàng)
 Hay bài: “Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40)” giúp học sinh ghi nhớ 
nguyên nhân Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa, giáo viên giao nhiệm vụ cho học 
sinh sưu tầm các bài thơ, bài văn liên quan đến nội dung bài để có thể giới thiệu 
cho các bạn nghe vào đầu tiết học, từ đó dẫn dắt đến nội dung bài học. Sau đó 
giáo viên có thể bổ sung phần mà học sinh chưa tìm được, ví dụ một số câu thơ: 
 Giận thay Tô Định bạo tàn.
 Nay ta dấy nghĩa diệt loài sói lang!
 Một xin rửa sạch nước thù.
 Hai xin đem lại nghiệp xưa họ Hùng.
 Ba kẻo oan ức lòng chồng.
 Bốn xin vẹn vẹn sở công lệnh này.
 5/10 2.3. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và 
phân tích qua tranh ảnh (làm bài tập trắc nghiệm) để hiểu và nhớ thời gian 
lịch sử, sự kiện và nhân vật lịch sử
 Các bài Lịch sử lớp 4 đa số bài nào cũng có kênh hình minh họa giúp học 
sinh hình dung rõ hơn các sự kiện lịch sử của từng giai đoạn lịch sử. Giáo viên 
nắm vững kiến thức lịch sử để qua các hình ảnh giới thiệu cho học sinh. Các em 
bằng cặp mắt quan sát, óc phân tích của mình, các em sẽ mô tả, trình bày, nêu 
nội dung tranh, làm bài tập, từ đó giúp các em ghi nhớ sâu sắc những hình ảnh 
của lịch sử để lại. Ngoài ra, các em còn tự sưu tầm thông tin, tranh minh họa để 
ghi nhớ các sự kiện lịch sử.
 Ví dụ bài: “Trịnh – Nguyễn phân tranh”, các em quan sát lược đồ để biết 
được địa phận Bắc triều – Nam triều và Đàng Trong - Đàng Ngoài, sông Gianh 
là nơi chia cắt đất nước (thế kỉ XVI)
 Ví dụ: Khi dạy bài: “Ôn tập”: Để ôn lại kiến thức đã học giúp các em nhớ 
lâu sự kiện lịch sử và nhân vật lịch sử, cho học sinh làm bài sau: 
 Nối mỗi sự kiện ở cột A với tên một nhân vật lịch sử ở cột B sao cho đúng: 
 A B
 a. Chiến thắng Bạch Đằng (năm 938) 1. Đinh Bộ Lĩnh
 b. Dẹp loạn 12 sứ quân thống nhất 
 2. Lý Thường Kiệt
 đất nước
 c. Dời đô ra Thăng Long 3. Ngô Quyền
 d. Xây dựng phòng tuyến trên sông 
 4. Lý Thái Tổ
 Như Nguyệt
 Tôi tiến hành theo các bước sau: 
- Bước 1: Yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã học, thảo luận nhóm đôi: Nối 
mỗi sự kiện ở cột A với tên một nhân vật lịch sử ở cột B. 
- Bước 2: Yêu cầu các nhóm trình bày từng ý, nhóm khác nhận xét, trao đổi
- Bước 3: Nhận xét, tuyên dương chung.
 7/10 hình thức khen thưởng kịp thời để khích lệ tinh thần học sinh, ví dụ, các nhóm 
hoặc các em học sinh thực hiện tốt, giáo viên trao tặng huy hiệu “Chiến sĩ nhỏ 
Thủ đô” hay “Anh hùng nhỏ tuổi”
 Và còn vận dụng nhiều phương pháp khác nữa, nó đem lại cho các em 
lòng say mê ham thích tìm hiểu môn Lịch sử. Điều quan trọng đối với học sinh 
là gợi cho các em các sự kiện, nhân vật lịch sử có liên quan gần gũi với cuộc 
sống của các em. Vì vậy, cần thường xuyên gắn nội dung lịch sử với tên đường 
phố, tên quê hương, tên liên đội thiếu niên, chi đội,...hiểu được vì sao lại kỉ niệm 
các ngày lễ lớn.
 Ví dụ: Ngày 10 tháng 3 Âm lịch hàng năm là ngày giỗ tổ Hùng Vương 
(nhân dân tổ chức hội đền Hùng ở Huy Chương, Lâm Thao, Phú Thọ). Học sinh 
sưu tầm một số câu thơ để chia sẻ cùng các bạn, ví dụ :
 Dù ai đi ngược về xuôi.
 Nhớ ngày giỗ Tổ mồng mười tháng ba.
 Dù ai buôn bán gần xa.
 Nhớ ngày giỗ Tổ tháng ba mồng mười.
3. Kết quả
 Với các giải pháp trên đưa vào vận dụng trong dạy học phân môn lịch sử 
lớp 4, trong suốt quá trình học tập từ đầu học kì một đến nay, qua kiểm tra, đánh 
giá kết quả ở các tháng được nâng lên rõ rệt. Các em tiếp thu bài nhanh và nhớ 
lâu, có tinh thần học tập tốt. Các em đại trà cũng tích cực tham gia học tập và 
phát biểu xây dựng bài. Đó cũng là nền tảng để các em bước vào bậc học của 
các lớp cao hơn: 
 Kết quả các lần kiểm tra: Năm học: 2018 – 2019
 Tổng số Hoàn thành tốt Hoàn thành
 học sinh SL TL SL TL
Khảo sát sau 4 tuần học 48 15 31.2% 33 68.8%
Kiểm tra học kì I 48 22 45.8% 26 54.2%
Kiểm tra tháng 3/học kì II 48 27 56.2% 21 43.8%
 9/10 MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..................................................................2
5. Phương pháp nghiên cứu................................................................................2
PHẦN NỘI DUNG ..............................................................................................3
1. Cơ sở lí luận và thực tiễn ................................................................................3
2. Giải pháp:.........................................................................................................4
2.1. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng đọc và phân tích 
tư liệu ....................................................................................................................4
2.2. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và kể lại, 
trình bày lại diễn biến cuộc kháng chiến qua bản đồ, lược đồ,  ....................6
2.3. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và phân 
tích qua tranh ảnh (làm bài tập trắc nghiệm) để hiểu và nhớ thời gian lịch sử, 
sự kiện và nhân vật lịch sử ..................................................................................7
2.4. Phát huy tính tích cực hóa của học sinh qua các hình thức tự học tập và 
đánh giá, khen thưởng .........................................................................................8
3. Kết quả .............................................................................................................9
PHẦN KẾT LUẬN............................................................................................10
 11/10