SKKN Một số biện pháp giúp học sinh Lớp 4 học tốt phân môn Địa lí

 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
 MỤC LỤC
A. ĐẶT VẤN ĐỀ...........................................................................................1
 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: .........................................................................1
 1. Cơ sở lí luận:........................................................................................1
 2. Cơ sở thực tiễn:....................................................................................2
 3. Tính cấp thiết. ......................................................................................2
 II. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU .....................................2
 III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ..............................................................2
 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................3
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ ...........................................................................4
 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN .....................................................................................4
 1. Cơ sở lí luận chung..................................................................................4
 2. Cơ sở thực tiễn.........................................................................................4
 II. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ..................................................................5
 BIỆN PHÁP 1: Phát triển năng lực quan sát, tổng hợp khi sử dụng bản 
 đồ, lược đồ, bảng số liệu thống kê cho học sinh......................................5
 BIỆN PHÁP 2: Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức qua hệ thống 
 tranh ảnh................................................................................................11
 BIỆN PHÁP 3: Sử dụng sơ đồ trong dạy – học phân môn Địa lí.........14
 BIỆN PHÁP 4: Ứng dụng công nghệ thông tin vào việc dạy – học phân 
 môn Địa lí...............................................................................................20
 III. KẾT QUẢ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI ...................................................27
C. KẾT LUẬN.............................................................................................28
 I. KẾT LUẬN: .........................................................................................28
 II. CÁC ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................29
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................30 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
hứng thú trong học tập, giờ học vui tươi thoải mái, các em được mở rộng tầm 
mắt ra xa hơn và nó là phương tiện phát triển tư duy. Việc làm đó đòi hỏi người 
giáo viên phải coi việc đổi mới phương pháp giảng dạy là nhiệm vụ rất quan 
trọng và cần thiết.
 2. Cơ sở thực tiễn:
 Trong quá trình giảng dạy ở nhà trường tiểu học hiện nay, nhiều giáo viên 
đã không ngừng tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi để nâng cao kiến thức, nâng cao 
trình độ chuyên môn của bản thân để tạo nên những tiết học hay, giờ dạy tốt. 
Đặc biệt, việc dạy – học phân môn Địa lí đã có nhiều đổi mới cả về hình thức 
tổ chức và phương pháp dạy – học để đảm bảo được mục tiêu, yêu cầu giáo dục 
đề ra và đã giải quyết được những vấn đề cấp thiết của bộ môn đối với nhu cầu 
của xã hội. Còn đối với học sinh, một số em chưa biết cách học, ngại học, chưa 
có lòng đam mê, yêu thích môn học một cách tự nhiên, dẫn đến việc học của 
các em mang tính thụ động mà thiếu mất tính chủ động, tích cực và lòng ham 
thích khám phá, tìm tòi thực tế; các em vẫn còn thói quen học thuộc lòng 
không tư duy, hệ thống các kiến thức một cách khoa học dẫn tới kết quả học 
tập chưa cao.
 3. Tính cấp thiết.
 Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do đâu?
 Mỗi người giáo viên cần phải làm thế nào để các em có lòng say mê, yêu 
thích môn học, giúp các em phát triển được năng lực học tập, qua đó giáo dục, 
bồi dưỡng cho học sinh lòng yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào về Tổ quốc 
Việt Nam thân yêu
 Là một giáo viên Tiểu học đã có gần 30 năm trong nghề, có nhiều năm dạy 
lớp 4, 5, trước thực trạng của việc dạy – học môn Địa lí hiện nay khiến tôi luôn 
băn khoăn, trăn trở. Năm học 2016 – 2017, tôi đã chọn nghiên cứu và thực hiện 
sáng kiến kinh nghiệm:
 “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 học tốt phân môn Địa lí”.
 II. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
 Học sinh lớp 4 – Trường Tiểu học – quận Thanh Xuân – Hà Nội.
 Thời gian nghiên cứu: Tháng 9/2016 – tháng 3/2017.
 III. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
 Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn, thực trạng ban 
đầu của việc dạy – học môn Địa lí và việc trực tiếp giảng dạy môn Địa lí ở lớp 
 2/30 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
 1. Cơ sở lí luận chung
 Các môn học ở lớp 4 nói chung và môn Địa lí nói riêng có vai trò lớn trong 
việc hình thành và phát triển con người lao động mới đáp ứng nhu cầu phát 
triển của đất nước hiện nay và mai sau. Môn Địa lí là môn học tích hợp nhiều 
kiến thức khoa học tự nhiên và khoa học xã hội với mục tiêu là: 
 - Cung cấp một số kiến thức cơ bản thiết thực về các sự vật, hiện tượng và 
các mối quan hệ địa lí đơn giản ở Việt Nam.
 - Bước đầu hình thành và rèn luyện cho học sinh các năng lực: Quan sát sự 
vật và hiện tượng, thu thập và tìm kiếm tư liệu địa lí từ nhiều nguồn khác nhau; 
Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong quá trình học tập và lựa chọn thông tin để giải 
đáp; Nhận biết đúng các sự vật, hiện tượng địa lí; Trình bày lại kết quả học tập 
bằng lời nói, hình vẽ, sơ đồ, . Từ đó, vận dụng các kiến thức đã học vào thực 
tiễn cuộc sống.
 - Góp phần bồi dưỡng, phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen 
ham học hỏi, tìm hiểu để biết về môi trường xung quanh các em; yêu thiên 
nhiên, con người, quê hương, đất nước; tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên 
và những nét văn hóa gần gũi với các em. 
 2. Cơ sở thực tiễn
 Đối với học sinh, lớp 4 là năm học đầu tiên các em được học môn Địa lí 
một cách có hệ thống và mang nét đặc trưng riêng của môn học. Nó khác hẳn 
với môn Tự nhiên – Xã hội mà các em đã học ở các lớp 1, 2, 3 nên phần lớn 
các em gặp khó khăn khi gặp môn học này. Những khái niệm về bản đồ, lược 
đồ, về vị trí, đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế,  đối với các em gần như mới 
mẻ hoàn toàn. Đặc biệt đối với học sinh kĩ năng chỉ bản đồ, khai thác, tìm kiếm 
kiến thức trên bản đồ, lược đồ, tranh ảnh, ; mối quan hệ giữa vị trí địa lí đến 
địa hình, khí hậu, kinh tế, con người.v.v khiến các em không những lúng 
túng khi học mà nhiều em còn ngại và sợ học dẫn đến giờ học căng thẳng và 
mệt mỏi, chất lượng môn học chưa cao.
 Môn học có những thuận lợi đáng kể về sách giáo khoa và trang thiết bị 
phục vụ cho việc giảng dạy môn Địa lí khá đầy đủ, phong phú và khoa học. 
 Yêu cầu đặt ra là cần phải có những biện pháp tích cực để giúp học sinh 
học tốt bộ môn này, giúp các em có lòng ham thích và say mê môn học là 
nhiệm vụ của mỗi người giáo viên.
 4/30 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
đông sang tây, tôi yêu cầu học sinh đọc tên bản đồ, lược đồ; đọc bảng chú giải 
để tìm kí hiệu của dãy núi, thực hành chỉ trên lược đồ sau đó chuyển sang bản 
đồ (khi chỉ phải chỉ dọc theo chiều dài của dãy núi).
 Ở hoạt động 1, sau khi cho học sinh đọc tên lược đồ và bảng chú giải tìm 
được kí hiệu của các dãy núi, tôi gọi một học sinhlên bảng – học sinh vừa đọc 
tên các dãy núi – lên chỉ vào lược đồ tên các dãy núi chính ấy: dãy Đông Triều, 
dãy Bắc Sơn, dãy Ngân Sơn, dãy Sông Gâm, dãy Hoàng Liên Sơn. Tôi đã 
hướng dẫn học sinh cách chỉ dãy núi: phải chỉ theo chiều dài của dãy núi và 
yêu cầu các em chỉ lại. Sau đó, tôi yêu cầu cả lớp thực hành chỉ lại một lần nữa 
trong sách giáo khoa của mình. 
 Ví dụ 2: Bài 4: Thủ đô Hà Nội
 Tôi đã cho các em lên chỉ vị trí của Hà Nội trên Lược đồ thành phố Hà Nội 
và trên Bản đồ Hành chính Việt Nam. Tôi cũng tiến hành hướng dẫn các em 
theo 3 bước như trên đã nêu. Khi học sinh thực hành chỉ, tôi yêu cầu các em 
chỉ theo đường giới hạn của thành phố để các em định hình rõ vị trí của thành 
phố Hà Nội và biết được Hà Nội tiếp giáp với các tỉnh Vĩnh Phúc, Thái 
Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hà Nam, Hòa Bình, Phú Thọ. 
 Việc thực hành kĩ năng chỉ lược đồ, bản đồ cho học sinh được tôi thực hiện 
một cách thường xuyên, liên tục suốt trong các giờ Địa lí (có sử dụng bản đồ, 
lược đồ). Ngoài ra, trước các tiết học hay trong giờ ra chơi (nếu thấy cần), tôi 
cho phép lớp phó phụ trách học tập lấy bản đồ treo lên bảng lớp để các bạn 
trong lớp có thể tìm hiểu và chỉ các yếu tố địa lí mà mình chỉ chưa thành thạo. 
Khi ấy, tôi thấy học sinh tham gia hứng thú, chủ động và tích cực. Học sinh 
chỉ được những yếu tố địa lí theo yêu cầu đúng và chính xác. Hoạt động này 
còn tạo ra hứng thú cho học sinh, giúp các em chủ động lĩnh hội kiến thức. 
Thông qua đó, các em được học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ nhau nên các em vững 
vàng và tự tin hơn khi trình bày trước đám đông những ý kiến và sự hiểu biết 
của bản thân.
 b. Hình thành năng lực khai thác kiến thức bài học qua bản đồ, lược đồ 
cho học sinh.
 Từ trước tới nay, bản đồ, lược đồ luôn được xem là một kênh kiến thức 
quan trọng. Vì bản đồ, lược đồ là phần thu nhỏ các đối tượng tự nhiên, kinh tế, 
xã hội ở ngoài thực tế thông qua tỉ lệ và hệ thống kí hiệu,  . Thông qua bản 
đồ, lược đồ học sinh dễ dàng tìm ra được các đối tượng địa lí, nội dung bài học 
được biểu hiện trên đó: vị trí địa lí, các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, 
 Trong chương trình học hiện nay, bản đồ, lược đồ vừa là nguồn cung cấp 
kiến thức cho nội dung bài học vừa dùng để rèn kĩ năng khai thác kiến thức về 
 6/30 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
 - Chỉ được đỉnh Phan-xi-păng trên lược đồ và cho biết độ cao của nó.
 Để giúp học sinh có thể khai thác được hệ thống kiến thức này trên lược 
đồ, bản đồ, tôi đã làm như sau: 
 * Tôi treo Bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam, yêu cầu học sinh: đọc tên bản 
đồ; đọc bảng chú giải tìm kí hiệu các dãy núi, đỉnh núi, sông. Sau đó, tôi cho 
đại diện các nhóm lên bảng chỉ bản đồ trình bày: Các dãy núi chính ở Bắc Bộ: 
Đông Triều, Bắc Sơn, Ngân Sơn, Sông Gâm, Hoàng Liên Sơn.
 - Yêu cầu học sinh đưa ra nhận xét: Dựa vào màu sắc trên bản đồ, hãy cho 
biết, trong các dãy núi đó dãy núi nào cao nhất? ( Dãy Hoàng Liên Sơn)
 - Yêu cầu 1 học sinh chỉ lại vị trí dãy Hoàng Liên Sơn trên bản đồ.
 - Yêu cầu học sinh sử dụng sách giáo khoa và thảo luận nhóm đôi: Chỉ vị 
trí sông Hồng, sông Đà, dãy Hoàng Liên Sơn và nhận xét vị trí của dãy Hoàng 
Liên Sơn so với dòng sông Hồng, sông Đà. Sau đó cho đại diện các nhóm lên 
bảng trình bày trên Bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam, rồi rút ra kết luận: Vị trí 
của dãy Hoàng Liên Sơn: nằm giữa sông Hồng và sông Đà. 
 L ư ợc đồ các dãy núi chính ở Bắc Bộ
 Bản đồ địa lí tự nhiên Việt Nam
- Tôi tiếp tục yêu cầu học sinh quan sát Bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam để rút 
ra nhận xét và so sánh dãy Hoàng Liên Sơn với 4 dãy núi còn lại qua kí hiệu về 
màu sắc của các dãy núi. Từ đó, học sinh rút ra được đặc điểm địa hình đầu 
tiên của dãy Hoàng Liên Sơn: Hoàng Liên Sơn – dãy núi cao và đồ sộ nhất 
nước ta.
 8/30 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH LỚP 4 HỌC TỐT PHÂN MÔN ĐỊA LÍ
 Để học sinh rút ra được kiến thức này của bài học qua bảng số liệu, tôi đã 
hướng dẫn học sinh như sau:
 Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
 Lượng mưa 
 4 6 22 97 226 241 266 293 298 205 93 22
 (mm)
 Mùa
 Mùa khô Mùa mưa
 Bảng số liệu về lượng mưa trung bình tháng (mm) ở Buôn Ma thuột
 Hoạt động của thầy Hoạt động của trò
- Tôi treo Lược đồ các cao nguyên ở - Học sinh thực hiện.
Tây Nguyên và yêu cầu học sinh chỉ 
vị trí thành phố Buôn Ma Thuột.
- Giải thích: Buôn Ma Thuột là thành 
phố ở trung tâm của Tây Nguyên. Tìm 
hiểu khí hậu ở Buôn Ma Thuột để biết 
được khí hậu của Tây Nguyên.
- Tôi yêu cầu học sinh đọc bảng số - Học sinh đọc.
liệu.
- Bảng số liệu cho các con biết điều - Bảng số liệu cho biết lượng mưa 
gì? trung bình các tháng trong năm ở 
 Buôn Ma Thuột.
- Dựa vào bảng số liệu hãy cho biết ở - Ở Buôn Ma Thuột có hai mùa: mùa 
Buôn Ma Thuột có những mùa nào? mưa và mùa khô.
- Ở Buôn Ma Thuột, mùa mưa vào - Ở Buôn Ma Thuột, mùa mưa kéo dài 
những tháng nào? Mùa khô là vào từ tháng 5 đến tháng 10. Mùa khô bắt 
những tháng nào? đầu từ tháng 11 đến hết tháng 4 năm 
 sau.
- Qua bảng số liệu và đọc SGK, các - Khí hậu ở Tây Nguyên tương đối 
con có nhận xét gì về khí hậu ở Tây khắc nghiệt. Mùa mưa và mùa khô 
Nguyên? phân biệt rõ rệt, lại kéo dài, không 
 thuận lợi cho cuộc sống của người dân 
 nơi đây.
- Yêu cầu học sinh mô tả cảnh mùa - Học sinh lên bảng trình bày kết hợp 
mưa và mùa khô ở Tây Nguyên. tranh ảnh sưu tầm được (nếu có).
 10/30